Διατροφικές διαταραχές στην Εφηβική ηλικία

Η εφηβεία είναι μία μεταβατική περίοδος μεταξύ της παιδικής ηλικίας και της ενήλικης ζωής. Χαρακτηρίζεται από συγκεκριμένα στάδια, όσον αφορά τη σεξουαλική ωρίμανση του ατόμου, την αύξηση του βάρους και του ύψους του, αλλά και των αλλαγών στη σύσταση σώματός του. Είναι επίσης μία περίοδος νοητικών, συναισθηματικών και κοινωνικών αλλαγών. Οι αλλαγές αυτές αποτελούν μέρος της γενικότερης ωρίμανσης του ατόμου, που δεν συμβαίνουν απότομα, αλλά ο ρυθμός και το εύρος τους εξαρτάται άμεσα από το κοινωνικό περιβάλλον του εφήβου.

ΠΟΙΕΣ ΕΙΝΑΙ ΟΙ ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΕΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΤΩΝ ΕΦΗΒΩΝ

Η παχυσαρκία

Ως παχυσαρκία ορίζεται η περίσσεια σωματικού λίπους και η διάγνωσή της πρέπει να βασίζεται στην απόδειξη της παρουσίας του λίπους αυτού. Αυτό προϋποθέτει μέτρηση της σύστασης του σώματος . Έχουν προταθεί κατά καιρούς διάφοροι τρόποι μέτρησης του σωματικού λίπους και ακριβούς ορισμού της παχυσαρκίας. Από αυτούς, ο Δείκτης Μάζας Σώματος ( ΔΜΣ ή ΒΜΙ (body mass index) = Kgr/m2 , δηλαδή ο λόγος του βάρους δια του τετραγώνου του ύψους σε μέτρα, έχει τη μεγαλύτερη αποδοχή και χρησιμοποιείται ευρέως στη διάγνωση της παχυσαρκίας στους ενήλικες καθώς συσχετίζεται καλύτερα με το σωματικό λίπος. Με βάση αυτόν, οι ενήλικες χαρακτηρίζονται ως κανονικοί ( ΔΜΣ κάτω του 25 ), υπέρβαροι ( ΔΜΣ μεταξύ 25 και 29,9 ) και παχύσαρκοι ( ΔΜΣ άνω του 30 ).

Αποτελεί «επιδημία» της εποχής και τα στοιχεία είναι ιδιαίτερα ανησυχητικά για την Ελλάδα. Την τελευταία εικοσαετία σημειώθηκε επαύξηση κατά 15kg για τα αγόρια και κατά 7 kg για τα κορίτσια της όψιμης εφηβικής ηλικίας. Σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα της Ενδοκρινολογικής Μονάδας της Α΄ Παιδιατρικής Κλινικής του Πανεπιστημίου Αθηνών, το ποσοστό των υπέρβαρων και παχύσαρκων αγοριών κατά την εφηβεία ήταν 20.63% και 11.8% αντίστοιχα. Τα αντίστοιχα ποσοστά για τα κορίτσια ήταν 14.48% και 3.65%. Η εφηβική παχυσαρκία προδικάζει παχυσαρκία κατά την ενήλικο ζωή με τις σύνοδες σημαντικές επιπτώσεις.

Αίτια της παχυσαρκίας Η παχυσαρκία είναι ένα τυπικό παράδειγμα πολυπαραγοντικής νόσου και πρέπει να θεωρείται ως το αποτέλεσμα διαφόρων παραγόντων όπως ο τρόπος ζωής, η δίαιτα, η ηλικία, το φύλο και η κληρονομικότητα.

Τόσο τα γονίδια όσο και το περιβάλλον επιδρούν στην εμφάνιση της παιδικής παχυσαρκίας. Τα παιδιά των οποίων και οι δυο γονείς είναι παχύσαρκοι έχουν 80% πιθανότητα να γίνουν παχύσαρκα και ο κίνδυνος αυτός πέφτει στο 40% αν μόνο ο ένας γονιός είναι παχύσαρκος και στο 8% αν κανείς από τους γονείς δεν είναι παχύσαρκος.

Διατροφή: Η διατροφή είναι ένα βασικό καθοριστικό στοιχείο του βάρους του σώματος. Η πρόσληψη θερμίδων με τη διατροφή αλλά και η ισορροπία των θρεπτικών συστατικών στη δίαιτα καθώς και η κατανομή των γευμάτων κατά τη διάρκεια της ημέρας σχετίζονται με τη σύσταση του σώματος.

Τρόπος ζωής: Το διατροφικό περιβάλλον των παχύσαρκων παιδιών είναι διαφορετικό από αυτό των μη παχύσαρκων. Οι παχύσαρκοι γονείς δημιουργούν διαφορετικό διατροφικό περιβάλλον για τα παιδιά τους και έτσι ενθαρρύνουν ή κάνουν εύκολη την επιλογή τροφών πλούσιων σε λιπαρά.

Φυσική δραστηριότητα: Η ελαττωμένη φυσική δραστηριότητα, η οποία οφείλεται κυρίως στον σύγχρονο καθιστικό τρόπο ζωής, έχει σαν αποτέλεσμα την ελαττωμένη «δαπάνη» ενέργειας γεγονός που αποτελεί κακό προγνωστικό παράγοντα για την αύξηση του βάρους.

Ψυχολογικά αίτια: Τα παχύσαρκα παιδιά και έφηβοι έχουν συνήθως χαμηλή αυτοεκτίμηση και φτωχή εικόνα εαυτού γεγονός που συχνά οδηγεί σε έλλειψη κινήτρων και θέτει τα παιδιά σε ένα φαύλο κύκλο μη ισορροπημένης διατροφής και κακής εικόνας σώματος.

Η ψυχογενής ανορεξία (Anorexia nervosa)

Oρισμός – κριτήρια διάγνωσης:

Άρνηση διατήρησης του ελάχιστου για την ηλικία και το ύψος σωματικού βάρους (απώλεια βάρους ή μη πρόσληψη βάρους σε περίοδο σωματικής αύξησης, ώστε το σωματικό βάρος να υπολείπεται κατά >15% του φυσιολογικού)

Έντονος φόβος για την παχυσαρκία και την πρόσληψη βάρους

Διαταραχή της εικόνας σώματος (ο ασθενής αισθάνεται παχύσαρκος, παρά το ότι είναι ελλιποβαρής) ή/ και επίμονη άρνηση παραδοχής της νόσου και της βαρύτητας της κατάστασης

Αμηνόρροια (πρωτοπαθής-25% ή δευτεροπαθής : απουσία τουλάχιστον 3 αναμενόμενων διαδοχικών κύκλων εμμηνορρυσίας)

Βραδυκαρδία (60 παλμοί / λεπτό), υπόταση

Το πρόβλημα είναι ότι πολλοί έφηβοι ιδιαίτερα κορίτσια βασίζονται σε διάφορες μη επικυρωμένες από ειδικούς δίαιτες ή μεθόδους αδυνατίσματος, που οδηγούν σε απότομη απώλεια βάρους μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα ή προσπαθούν να χάσουν βάρος χωρίς να είναι πραγματικά υπέρβαροι με αποτέλεσμα διάφορες επιπλοκές στην υγεία, βραχυπρόθεσμα ή μακροπρόθεσμα. Η νευρογενής ανορεξία μπορεί να είναι το αποτέλεσμα αυτής της λανθασμένης διαιτητικής συμπεριφοράς, ιδιαίτερα στα κορίτσια. Νεώτερα μάλιστα δεδομένα από τον Ελλαδικό χώρο, δείχνουν ότι το ποσοστό επικράτησης της ψυχογενούς ανορεξίας είναι περίπου 1.2%. Παρατηρείται , επίσης ,αύξηση της επίπτωσης της ψυχογενούς ανορεξίας και βουλιμίας που αποτελούν διαταραχές με επιφυλακτική πρόγνωση και σημαντική νοσηρότητα και θνητότητα. Σε αυτό φαίνεται πως συμβάλλει η προβολή του εξαιρετικά αδύνατου γυναικείου σώματος σαν πρότυπο ομορφιάς από τα ΜΜΕ.

Σημασία της σωστής διατροφής στην εφηβεία

Ο οργανισμός του εφήβου ζει μια πολύμορφη αυτή οργανική- βιολογική έκρηξη, χρειάζεται ασφαλώς, ποσότητα και ποιότητα θρεπτικού υλικού και ενεργειακού δυναμικού για να κατορθώσει να διεκπεραιώσει σωστά το έργο του. Τίποτα απολύτως δεν είναι δυνατόν να σταθεί περισσότερο σύμμαχος και βοηθός από την κατάλληλα επιλεγμένη τροφή, όσον αφορά την ποιότητα και την ποσότητα, αλλά και τον σωστό και υπεύθυνα οργανωμένο πρόγραμμα διατροφής, που θα εξασφαλίσει την διαρκή τροφοδοσία του οργανισμού, με τα απαιτούμενα θρεπτικά συστατικά για την ανάπτυξη. Το απαιτούμενο ποσό θερμίδων διαφοροποιείται ανάλογα με το φύλο την ηλικία και το βαθμό φυσικής δραστηριότητας. Είναι χαρακτηριστικό ότι ένα αγόρι ηλικίας 15 ετών, που ασκείται σωματικά, να έχει ανάγκη πρόσληψης 4000 θερμίδων την ημέρα ή και περισσότερο, για να διατηρήσει το σωματικό του βάρος, ενώ αντίθετα, ένα κορίτσι της ίδιας ηλικίας χωρίς σωματική άσκηση, να χρειάζεται 2000 θερμίδες την ημέρα, ώστε να αποφύγει την αύξηση του σωματικού της βάρους.
Για την αποφυγή των διατροφικών διαταραχών ,θα πρέπει να υιοθετηθεί μία ισορροπημένη διατροφή βασισμένη στους κανόνες της υγιεινής διατροφής, σε συνδυασμό πάντα με άσκηση. Μία τέτοιου είδους δίαιτα στηρίζεται στη κατανάλωση ποικιλίας τροφίμων, έτσι ώστε να εξασφαλίζεται η πρόσληψη των απαραίτητων θρεπτικών συστατικών από όλες τις πηγές. Ιδιαίτερη έμφαση δίδεται στη κατανάλωση τροφίμων, πλούσιων σε φυτικές ίνες και σύνθετους υδατάνθρακες τόσο στα κύρια, όσο και στα ενδιάμεσα γεύματα, ενώ παράλληλα επιδιώκεται περιορισμός της πρόσληψης λιπών, κυρίως ζωικής προέλευσης.

ΥΠΟΔΕΙΓΜΑ ΥΓΙΕΙΝΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΓΙΑ ΕΦΗΒΟΥΣ 2500 Kcal

ΠΡΩΙΝΟ
• 1 ποτήρι γάλα ελαφρύ 240ml ή 1 γιαούρτι με 2% λιπαρά
• ¾ φλιτζάνι δημητριακά ή 3 φρυγανιές ή 1 φέτα ψωμί 50 γρ.
• 1 φρούτο εποχής

ΔΕΚΑΤΙΑΝΟ
• 1 σάντουιτς ( τυρί, αυγό, γαλοπούλα, μπιφτέκι, κοτόπουλο, τόνος, λαχανικά εποχής)
• 1 φρούτο εποχής

ΜΕΣΗΜΕΡΙ
• 150 γρ. φιλέτο μοσχαρίσιο ή κοτόπουλο στήθος ή ψάρι ( μαγειρ.)
• άφθονη σαλάτα από ωμά ή βραστά λαχανικά εποχής ή χόρτα βραστά
• 1 κ. σούπας ελαιόλαδο
• 1 φλιτζάνι ζυμαρικά ή ρύζι ή πατάτες ή όσπρια ή αρακάς ή καλαμπόκι (μαγειρ.)
• 1 φέτα ψωμί (περίπου 30 γρ.)
• 1 φρούτο εποχής

ΑΠΟΓΕΥΜΑ
• 1 ποτήρι γάλα ελαφρύ 240ml ή 1 γιαούρτι (2% λιπαρά)
• 1 φρούτο ή 1-2 κ. σούπας ξηρές σταφίδες ή 2 ξηρά δαμάσκηνα ή βερίκοκα
• Αμύγδαλα (6-10) ή φιστίκια (15-20)ή καρύδια ( 3-4)
ΒΡΑΔΥ
• 90-100 γρ. κρέας ή κοτόπουλο ή ψάρι (μαγειρ.)
• άφθονη σαλάτα από λαχανικά εποχής
• 1 κ. σούπας ελαιόλαδο
• 1 φλιτζάνι ζυμαρικά ή ρύζι ή πατάτες ή όσπρια ή αρακάς ή καλαμπόκι (μαγειρ.)
• 1 φέτα ψωμί 30 γρ.
• 1 φρούτο εποχής

ΠΡΟ ΥΠΝΟΥ
• 1 ποτήρι γάλα ελαφρύ 240ml ή 1 γιαούρτι 2% λιπαρά